Türk hukukunda, ticari işletmelerden ayrı olarak vekalet sözleşmesi gereği mesleklerini ifa eden kişilere ( avukatlar, doktorlar vs.) yönelik birçok kısıtlama bulunmaktadır. Bu kısıtlamaların temel sebebi ticari işletmelerden ayrı olarak güven ilişkisine dayanan mesleklerde reklam ve tanıtımlarla, vekile göre (doktor veya avukat örneğinde olduğu gibi) sözleşmenin konusunda aydınlanmamış kişilerin iradelerinin suiistimale uğratılmasını önlemektedir. Diğer taraftan, özellikle sağlık alanında kişilerin bilgilendirilmesi ise hem kamu hizmeti niteliğinde tedavi hizmetlerinin verilmesi hem de kişilerin hastalıklarının farkına varması açısından çok önemlidir. Örneğin, elinde yara çıkan bir kişinin kamusal alandaki bilgilendirmeler gereği hastalığına zamanında tanı konulabilmesi ve buna uygun olarak tedavi yollarına ulaşabilmesi, hastalar açısından erken tedavi olasılığını artırmakta; doktorlar, hastaneler ve Devlet açısından ise kişilerin tedavi edilmesindeki masrafların asgari boyutta tutulmasını sağlamaktadır.
Temel olarak 1219 sayılı Tababet ve Şuabatı San’atlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun, Bakanlar Kurulu tarafından yayımlanan 4/12578 sayılı Tıbbi Deontoloji Tüzüğü ve Türk Tabipler Birliği’nin 1 Şubat 1990 tarihli Hekimlik Meslek Etiği Kuralları tarafından, sağlık alanında reklam düzenlemeleri yasaklanmıştır. Sayılan üç düzenlemenin de hekimler tarafından bağlayıcı olduğu aşikardır. Hekimlerin bu kurallara uymaması halinde, idari ve cezai yaptırımlara tabi tutulabilecekleri, bunun yanında yasağı çiğneyen reklam kuruluşlarının da ayrıca cezalandırılabileceği hüküm altına alınmıştır.
Bu kapsamda tüm kuruluşlar açısından bilgilendirme ve ilanlar ile reklam ve tanıtımların sınıflandırılması ve hangi şekilde bilgilendirmenin yapılabileceği hususu önem kazanmaktadır. Yazımızda da farklı şekillerde bu sınıflandırmanın ne şekilde yapılacağı ifade edilecektir.
Özel sağlık kuruluşları, Devlet tarafından verilen izinler çerçevesinde klinik, poliklinik, tedavi merkezi gibi isimlerle kamu hizmeti niteliğindeki sağlık hizmetlerini sağlayan tüm birimleri ifade eder. Bu kuruluşların açılmalarından işletilmelerine kadar her alanda hem duyuru ve ilanlarda bulunmaları gereklidir. Nitekim bu kuruluşların 2000’li yıllardaki sağlık reformları kapsamında hem sayılarının arttığı hem de ihtisas alanlarının genişlediği ortadadır. Özellikle işçi sağlığının korunmasına ilişkin ortak sağlık güvenlik birimleri (OSGB) ve Doktorların şahsi büroları bu kuruluşlara örnek olarak verilebilir.
Kişisel Verilerin Korunması Kanunu ve Türk Ceza Kanunu’nun ilgili hükümleri dışında, yukarıda belirtilen düzenlemeler gereği, bu kuruluşların hasta bilgilerini özellikle tedavi sonrasında paylaşması yasaktır. Bunun yanında, Tabipler Birliği tarafından yapılacak yayının reklam olup olmadığı hususunda, kişilerin özel olarak bu kuruluşa yöneltilmesi amacı taşınıp taşınmadığı dikkate alınacaktır. Örneğin alanında ihtisas sahibi bir doktorun uyku apneliği konusunda televizyonda halkı bilgilendirici olarak yaptığı açıklamalar bu düzenlemelere uygun olarak ilan ve bilgilendirme olarak kabul edilmelidir. Buna karşılık, bu açıklamaların sağlık kuruluşunun adresi, alınan ücret, kuruluşun diğer sağlık kuruluşlarıyla karşılaştırılması gibi bilgileri içermesi halinde artık; dürüstlük kuralına da uygun olarak, disiplin soruşturmasının söz konusu olması halinde TTB Disiplin Kurulu tarafından, kuruluş veya doktor tarafından yapılan açıklamalar reklam ve tanıtım olarak sayılacaktır.
Sadece bu sebeplerle dahi, bu kuruluşların ilan ve bilgilendirme yaparken, bu işi yapan uzmanlara danışması çok önemlidir. Zira her ne kadar ilk ihlalde TTB tarafından doktor veya kuruluşa yalnızca uyarı cezası verilse de; doktorlar veya kuruluşların diğer eylemleri sebebiyle disipline sevkleri halinde ciddi bir risk ortaya çıkacaktır. Örneğin bu yasağın ihlalinden sonra, meslektaşına veya diğer sağlık mensuplarına karşı küçük düşürücü davranışlarda bulunduğu iddia edilen doktorun, TTB tarafından daha ağır idari yaptırımlarla cezalandırılması söz konusu olabilecektir.
Özel hastanelerin Türkiye genelinde yaygınlığı ve hatta marketler gibi zincir halini aldıkları tespit edilebilmektedir. Zira, özel hastanelerin yalnızca marka haklarının kullanılmasına izin vererek bir nev’i franchise verdiklerine de rastlanabilmektedir. Bu hususlar her ne kadar Türk hukukundaki düzenlemelerle uyum içerisinde olmasa dahi, hastalara güven sağlanması kapsamında kabul edilmektedir. Bu sebeplerle ötürü Medicalike bünyesinde, özel hastanelerin marka haklarına ilişkin dikkatlice çalışmalar yapılmakta olup, tüm bu marka haklarının kullanılmasında, hem haksız rekabet hükümlerinin hem de belirtilen düzenlemelerin ihlal edilmemesi adına, özel hastaneye özgü çalışmalar yapılmaktadır. Örneğin, bir özel hastanenin bilinirlik seviyesi fazla ise ve haber alma özgürlüğüne uygun olarak önünde basın toplantısı bile yapılması reklam ve tanıtım kapsamında kalmayabilir; ama yalnızca bir doktorun dahi hastaneye çıkan yollara tabela koyması da bu kapsamda kalabilmektedir.
Benzer diğer uzmanlara da uygun olarak, özel hastaneler bu sebeplerden ötürü ilan ve bilgilendirmelerini Internet ortamında daha sık gerçekleştirmektedir. Zaten çeşitli düzenlemeler gereği Internet sitesi kurmak zorunda olan özel hastaneler, Internet sitelerine giren hastaların doğru şekilde bilgilendirilmesini sağlayan içerikler ve hastanın ilgili bilgileri kolaylıkla alabilmesini sağlayan dizaynlara daha çok önem göstermektedir. Bu kapsamda sponsorlu içerik olmadığı müddetçe, hasta reklam ve tanıtım olmadan özel hastanenin sosyal medya hesaplarına veya Internet sitesine girdiğinden, bu bilgilendirmeler açısından fiziki ilanlara göre daha rahat bir durumun bulunduğu ortadadır. Tabi ki yine de yukarıdaki açıklamalarımız geçerlidir ve bilgilendirmelerin hastaların özgür iradelerini etkileyecek şekilde reklam ve tanıtıma sebebiyet vermemesi gerekmektedir.
Hekimlerin her ne kadar açtıkları muayenehanelerin, özel sağlık kuruluşu kapsamında kalmadığı düşünülse de, Ayakta Teşhis ve Tedavi Yapılan Özel Sağlık Kuruluşları hakkında Yönetmelik’in Tanımlar başlıklı 4üncü maddesinin (ğ) numaralı bendinde sağlık kuruluşları “bu yönetmelik kapsamındaki tıp merkezi, poliklinik, laboratuvar, müessese ve muayenehaneler” şeklinde tanımlanmıştır. Bu yönetmeliğin devamında da açıkça hekimlerin ve polikliniklerin özel sağlık kuruluşları kapsamında olduğu kabul edilmiştir.
Bu sebepten ötürü özel sağlık kuruluşlarına da benzer şekilde, hekimlerin ve özel diş polikliniklerinin de tedavi alanı dışında reklam içerikli broşür dağıtmalarının yasak olduğunun kabulü gerekir. Hem sosyal medya hem de fiziki reklamlar açısından bu sebeplerden ötürü ilan ve bilgilendirmelerle yetinilmesi yerinde olacaktır.
Hekimlerin bu kapsamda, bireysel olarak ilan metinlerini incelemek yerine uzman destek almaları kendi disiplin yönetmelikleri açısından çok önemlidir.
